Niezbędne w warsztacie – klucze nasadowe

Nieco na przekór tytułowi można by stwierdzić, że wprost przeciwnie – klucze nasadowe są narzędziami, bez których można się obyć. Dużą część prac wykonamy w końcu także zwykłymi kluczami płaskooczkowymi. Gdy weźmiemy jednak pod uwagę to, w jaki sposób klucze nasadowe wraz z akcesoriami przyspieszają pracę i czynią ją lżejszą, szybko okaże się, że to narzędzia warte każdej wydanej na nie złotówki.

Klucze nasadowe to grupa narzędzi służących do odkręcania i dokręcania różnego typu nakrętek oraz śrub. Klucz nasadowy z reguły składa się z trzech podstawowych elementów: właściwym narzędziem roboczym jest tu nasadka, a uzupełnia ją sprzęt używany do ich przekręcania, czyli pokrętło (grzechotki, rękojeści, pokrętła), oraz dodatkowe wyposażenie ułatwiające pracę (przedłużki, przeguby, redukcje). Wszystkie te elementy można nabyć w gotowych już kompletach w formie skrzynek lub walizek narzędziowych albo osobno, jako pojedyncze produkty.

Gotowe zestawy kluczy nasadowych pozwalają szybko uzupełnić domowy warsztat.

Rodzaje nasadek

Wyróżniamy wiele typów śrub: o łbach dwunastokątnych, sześciokątnych, czworokątnych, trójkątnych, grzybkowych, kulistych, młoteczkowych, walcowych, walcowych soczewkowych, walcowych radełkowanych, stożkowych, stożkowych soczewkowych, oczkowych, skrzydełkowych, z uchem oraz bez łba. Dlatego nasadki produkowane są z końcówkami, które pozwalają na odkręcanie dowolnie zakończonych śrub. Najciekawszym i dość nowym rozwiązaniem są nasadki typu spline. Ich sferyczny kształt umożliwia bardzo różnorodne zastosowanie i pozwala na odkręcanie śrub z łbem torx, imbus, 12-kątnych, metrycznych, calowych i kwadratowych. Nasadki dwunastokątne i sześciokątne można stosować zamiennie, jednak są sytuacje, w których lepiej użyć konkretnego typu. Z uwagi na łatwiejsze dopasowanie nasadek dwunastokątnych wygodniej jest stosować je w miejscach o trudnym dostępie. Z kolei te sześciokątne lepiej spiszą w wypadku połączeń, gdzie łby śrub są już zniszczone. W ofercie sklepów znajdują się nasadki zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne – ampułowe. Ponadto dostępne są nasadki „standardowe” – krótkie lub przedłużone, które umożliwiają dostęp do głęboko osadzonych śrub. Nasadki różnią się również wielkością gniazda, którego rozmiar musi być dostosowany do rozmiaru grzechotki. Standardowo wyróżniane jest pięć rozmiarów gniazd nasadek:

• 1/4cala (6,3 mm);
• 3/8 cala (10 mm);
• 1/2 cala (12,5 mm);
• 3/4 cala (20 mm);
• 1 cal (25 mm).

Gniazdo nasadek najczęściej określane jest inaczej jako zabierak. Blokada, w którą jest wyposażony zabierak, pozwala na szybką i łatwą wymianę końcówki roboczej. Nasadki wykonuje się metodą kucia matrycowego na gorąco lub kucia na zimno. Obie metody pozwalają na uzyskanie produktów o dużej wytrzymałości. Jako że nasadki i klucze podczas pracy poddawane są dużym obciążeniom, producenci wciąż nie ustają w wysiłkach, aby zwiększyć ich wytrzymałość podczas pracy z konkretnymi połączeniami. Zazwyczaj polega to na zwiększeniu powierzchni stycznej, dzięki c zemu miejscowo powstają mniejsze naprężenia i oddziałują mniejsze siły. Firma YATO w swoich nasadkach stosuje system AS-Drive, który pozwala na uzyskanie o 25 proc. większego momentu obrotowego. Zabieraki o dużych rozmiarach mają większą wytrzymałość i są przeznaczone do pracy z połączeniami o większym rozmiarze, dlatego jeśli tylko jest taka możliwość i nie ogranicza nas np. ilość miejsca, warto stosować zabieraki o jak największym rozmiarze.

Oferowana przez YATO grzechotka YT-03311 współpracuje z bitami i nasadkami.

Uchwyty robocze

Ręczne pokrętła do nasadek przeznaczone do dokręcania lub odkręcania śrub za pomocą kluczy nasadowych lub nasadowych ampułowych występują w kilku podstawowych rodzajach. Najbardziej zaawansowanym technicznie jest tak zwana grzechotka. Grzechotki umożliwiają bardzo szybkie dokręcanie lub odkręcanie śrub, co zdecydowanie skraca czas pracy użytkownika. Grzechotka sprawia, że klucz pracuje tylko w jednym kierunku, a mechanizm grzechotki zapobiega ponownemu zakręceniu śruby lub nakrętki. Poniżej oczkowej końcówki zaopatrzonej w grzechotkę znajduje się mała przekładnia, która pozwala zmienić kierunek działania k lucza z prawego na lewy lub odwrotnie. Mechanizm grzechotki wykonany jest zazwyczaj z wytrzymałego tworzywa sztucznego lub stopu metali, np. stali chromowo-molibdenowej w wypadku zestawów najlepszej jakości. Grzechotka wyposażona jest w zęby, od których liczby zależy, z jak precyzyjnym narzędziem mamy do czynienia. Pełny kąt obrotu to oczywiście 360°, dlatego przy 24 zębach skok będzie odbywał się co 15°. W pracach w trudno dostępnych miejscach nieoceniona będzie grzechotka z gęstym uzębieniem i o niedużym skoku. Pozwoli ona wykonywać nawet minimalne ruchy przy dokręcaniu czy odkręcaniu połączeń. Zazwyczaj wiąże się to też bezpośrednio z konstrukcją uchwytu roboczego, który również jest smukły, tak aby wykonać nim jak najbardziej precyzyjne ruchy. Ciekawym rozwiązaniem jest zastosowanie podwójnego mechanizmu zapadkowego, jak np. w grzechotkach Zyklop Metal. Dzięki temu, stosując jedynie 38 zębów, uzyskujemy kąt pracy wynoszący 4,7°, czyli taki jak w przekładni o drobnej podziałce z 76 zębami. Mechanizmy grzechotek mają swoją ograniczoną wytrzymałość, dlatego też ich wykorzystywanie np. do luzowania starych i zapieczonych połączeń nie jest najlepszym pomysłem. Grzechotkę można w ten sposób po prostu uszkodzić. Nie należy także stosować żadnych dodatkowych przedłużeń klucza w celu uzyskania większego momentu obrotowego. W takim wypadku lepszym rozwiązaniem będzie np. klucz przekładniowy do odkręcania kół. Z kolei przy dokręcaniu połączeń należy skorzystać z klucza dynamometrycznego. Najczęściej w tej grupie występują klucze płaskooczkowe, obustronnie zakończone oczkiem z grzechotką, oraz klucze z oczkiem na przegubie, umożliwiające pracę w trudno dostępnych miejscach. Najprostszym narzędziem umożliwiającym posługiwanie się nasadką jest pokrętło typu „L”, czyli tak zwane pokrętło fajkowe. Charakteryzuje się monolityczną budową, kształtem przypomina literę „L”, gdzie krótsze ramię zakończone jest kwadratem do mocowania kluczy nasadowych – gniazdem o właściwym rozmiarze, odpowiadającym rozmiarowi gniazda nasadki. Innym rodzajem jest pokrętło z przesuwnym uchwytem – na długiej rękojeści przytwierdzone jest przesuwne gniazdo do mocowania nasadek, które można dowolnie przemieszczać wzdłuż pokrętła, wybierając optymalne miejsce umożliwiające pracę nasadką i zwiększając t ym siłę. Zastosowanie dodatkowej przedłużki pozwala na używanie tej kombinacji jako klucza o kształcie litery „T”.

Klucze nasadowe często znajdziemy w wyposażeniu popularnych szafek narzędziowych.

Akcesoria do kluczy nasadowych

Niezależnie od tego, czy posiadamy zestaw kluczy nasadowych czy dopiero się w niego wyposażamy, warto zwrócić uwagę na dostępne akcesoria. Pozwalają one na odpowiednie wykorzystanie nasadek w wykonywanych pracach.

Tam, gdzie mamy do czynienia z naprawdę trudnymi połączeniami, np. zapieczonymi, wykorzystać należy wzmacniacz momentu obrotowego. Zastosowany system przekładni planetarnych i zębatych pozwala na znaczne zwieszenie momentu obrotowego. Producent w specyfikacji określa przełożenie, jakie występuje. Wzmacniacz momentu obrotowego z pewnością będzie przydatny np. w serwisie maszyn rolniczych czy samochodów ciężarowych. Wykorzystać go można do luzowania i odkręcania najtrudniejszych połączeń.

W miejscach trudno dostępnych nieoceniony okaże się przegub. Wykorzystać go należy wszędzie tam, gdzie nie ma możliwości dokręcania w tej samej płaszczyźnie, w której umieszczona jest śruba. Przegub pozwala na odchylenie uchwytu o maksymalnie 90° względem śruby.

Kolejnym z akcesoriów do pracy w miejscach trudno dostępnych jest przedłużka. Jej długość może sięgać nawet 500 mm. Przedłużkę mocujemy np. do grzechotki, a na jej drugim końcu umieszczamy klucz nasadowy. W ten sposób możemy odkręcić np. głęboko osadzoną śrubę umieszczoną w wąskiej przestrzeni. Dostępne są przejściówki proste oraz uchylne i giętkie, którymi jeszcze łatwiej manewrować w trudno dostępnych miejscach.

Jeśli mamy zamiar użyć nasadki z otworem mocującym o określonym rozmiarze, jednak nie jesteśmy wyposażeni w np. grzechotkę z odpowiednim zabierakiem, możemy zastosować specjalną przejściówkę, zwaną redukcją – np. z 3/8 do 1/4 cala. W takiej sytuacji należy jednak zawsze operować momentem obrotowym dla mniejszej z grup narzędzi.

Grzechotka umożliwia znacznie przyspieszenie prac z kluczami nasadowymi.

Solidny zestaw to podstawa

Jak wspomnieliśmy, klucze nasadowe są bardzo często sprzedawane w zestawach wraz z rękojeściami oraz akcesoriami. Trzeba przyznać, że jest to znakomite rozwiązanie dla osób dopiero budujących swój warsztat. Przede wszystkim otrzymujemy kompletny produkt z niezbędnym wyposażeniem. Dodatkowo jest on umieszczony najczęściej w solidniej walizce. Warto zwrócić uwagę na jej trwałość i materiały, z których jest wykonana. Tworzywo sztuczne powinno być wytrzymałe, a elementy umieszczone blisko siebie, dzięki czemu walizka zachowa kompaktowe wymiary. W razie zagubienia elementu zestawu lub jego uszkodzenia producenci zazwyczaj pozwalają na dokupienie jego pojedynczych komponentów.

Materiały narzędzi

Większość narzędzi ręcznych wykonana jest ze stali stopowej. Opisy informujące o tym, jakiego materiału użyto, znajdziemy na opakowaniu, np. CrV, CrNi, CrMo. Zasadniczo spotkamy się właśnie z tymi trzema rodzajami stali stopowej. Oznacza to, że jest to stop żelaza z węglem oraz dodatkami, które pozwalają na zmianę właściwości stali, co predestynuje ją do pewnych zastosowań. Stal CrV, czyli chromowo-wanadowa, należy do najpopularniejszych stosowanych materiałów. Ma zwiększoną odporność na powstawanie rdzy. Chrom sprawia, że jest ona bardziej podatna na hartowanie, z kolei dzięki wanadowi zwiększa się ciągliwość stali w trakcie obróbki termicznej, jest więc ona odporniejsza na wysokie temperatury i deformacje. Stal chromowo-niklowa (CrNi) ma bardzo dużą odporność na działanie czynników korozyjnych, np. wody morskiej lub kwasu siarkowego, wyróżnia się także żaroodpornością i żarowytrzymałością. Z kolei stal chromowo- -molibdenowa jest lekka, więc produkt tak samo wytrzymały może mieć mniejszą masę. Molibden zwiększa także rozciągliwość stali w wysokich temperaturach i zapobiega deformacjom. Taka stal jest także odporniejsza na korozję w wilgotnym i kwaśnym środowisku.

Rodzaje śrub i nakrętek obsługiwanych przez nasadki Spline.